Từ "Đêm sông Cầu" đến "Tình yêu trên dòng sông quan họ"

Nhà thơ Đỗ Trung Lai quê huyện Mỹ Đức, tỉnh Hà Tây cũ, sông Cầu là nơi ghi dấu mối tình thơ mộng của ông. Đó là mối tình giữa ông với người mà ông đã ghi trên đầu bài thơ “Tặng Thoa”, chính là vợ ông bây giờ.

Cuối thập kỷ 70, ông đang là giáo viên dạy vật lý ở Trường Văn hóa quân đội đóng tại Lạng Sơn. Thoa là tân binh, được cử lên học bổ túc văn hóa tại trường. Một lần bạn ông nói khích: “Cô kia xinh quá, thách mày tán được đấy”. Ông nghĩ mình cứ liều “cưa”, không ngờ nàng “đổ” thật. Yêu nhau 6 năm, nhiều lần gặp nhau, đúng là lần nào cũng vội, nên chẳng đủ gần mà giận dỗi. Năm 1980, khi đang ngồi trên chuyến tàu hỏa từ Hà Nội lên Bắc Ninh thăm người yêu, tâm hồn ông rạo rực, nhớ về những kỷ niệm đã hằn sâu trong ký ức, thôi thúc ông viết nên bài thơ "Đêm sông Cầu", lời thơ chân thực giản dị, mô tả khá chi tiết “lộ trình” đi tới trái tim: “Anh qua sông Hồng, sông Đuống/Mùa mưa bọt nước đỏ ngầu/ Không biết ở nơi em ở/ Êm êm một khúc sông Cầu…” và “Sao trời lọt qua mắt lưới/ Rơi đầy xuống cả mặt sông/ Con sông của người quan họ/ Suốt đời nước chảy lơ thơ/ Em ơi! Em là cô gái / Từ lâu anh đợi anh chờ”...

Mấy bạn đồng nghiệp là phóng viên quân đội khuyên ông gửi báo Văn nghệ, ông “liều” gửi, không ngờ may mắn được đăng. 

"Tình yêu trên dòng sông quan họ" ra đời trong hoàn cảnh hết sức tình cờ. Một ngày cuối năm 1982, nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo và nhạc sĩ Nguyễn Thụy Kha đến nhà nhạc sĩ Phan Lạc Hoa chơi. Nhà hết trà, nhạc sĩ Phan Lạc Hoa phải chạy ra quán mua một gói trà về tiếp khách. Trong khi chờ trà ngấm, chủ khách mở tờ giấy gói trà ra đọc. Thật tình cờ, đó chính là trang nhất tờ Văn nghệ, in trọn vẹn bài "Đêm sông Cầu" của tác giả Đỗ Trung Lai, kèm tranh minh họa do nhạc sĩ Văn Cao vẽ một cô gái chít khăn mỏ quạ. Đọc một lượt nhạc sĩ Phan Lạc Hoa thích quá, ông vội vã lấy cây đàn ghi ta và nói với nhà thơ Nguyễn Trọng Tạo: “Tôi có bài đối trọng với bài hát của anh rồi” (hồi đó, nhạc sĩ Nguyễn Trọng Tạo đã rất nổi tiếng với bài Làng quan họ quê tôi phổ thơ Nguyễn Phan Hách). 

Bài thơ "Đêm sông Cầu" gồm 9 đoạn, 36 câu, nhạc sĩ Phan Lạc Hoa đã chọn những câu thơ chân thực nhưng lãng mạn “Tình yêu có từ nơi đâu. Êm êm một khúc sông Cầu. Sao trời lọt qua mắt lưới. Rơi đầy xuống dòng sông sâu”. 

Bài hát được Phan Lạc Hoa chuyển cho vợ là ca sĩ Thanh Hoa biểu diễn và lập tức được thính giả yêu mến, sau đó đưa vào đĩa nhựa Tiếng hát Thanh Hoa do Nhà xuất bản Âm nhạc phát hành, với 40.000 bản, một con số nhiều nhạc sĩ mơ ước. 

Năm tháng đã trôi qua, "Tình yêu trên dòng sông quan họ" vẫn là một trong những nhạc phẩm được đông đảo công chúng yêu thích và trân trọng.

TÂN HUYỀN