Đền Tranh - điểm đến tâm linh

Cổng vào di tích đền Tranh

Đền Tranh hay còn gọi là đền quan lớn Tuần Tranh ở thôn Tranh Xuyên, xã Đồng Tâm (Ninh Giang) là di tích lịch sử - văn hóa quốc gia thờ vị thủy thần Đệ Ngũ Tuần Tranh (hoàng tử thứ 5 của vua Thủy), sau được phong là Tranh Giang Đại Vương Hoàng Hợp Tôn Thần. 

Di tích lúc đầu là ngôi miếu cổ được xây dựng sát ngã ba sông Tranh. Do nước thủy triều lên xuống và sông Tranh đổi dòng tạo nên vùng nước xoáy nên nền miếu bị xói mòn, sạt lở, nhân dân địa phương đã chuyển vào phía trong dựng tại cánh đồng Tranh. 

Năm 1946, du kích địa phương kết hợp với bộ đội chủ lực đào hầm bí mật trong khu di tích để sẵn sàng đánh địch và tháo dỡ phần lớn các ngôi nhà, chỉ để lại khu cung cấm làm nơi thờ tự. Năm 1954, đền Tranh lại được khôi phục để đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của nhân dân. Đến năm 1966, do nhu cầu mở rộng doanh trại quân đội nên nhân dân cùng Trung đoàn 513 (nay là Lữ đoàn 513) chuyển 3 gian hậu cung về dựng tại địa điểm mới gần làng, cách đền cũ khoảng 300 m về phía bắc (vị trí khu di tích đền Tranh hiện nay).

Hằng năm, đền Tranh có hai kỳ lễ hội chính. Kỳ thứ nhất từ ngày 10 - 20.2 âm lịch, trong đó ngày 14.2 là ngày chính hội, có lễ rước nước và lễ tạ Thánh ở ngã ba sông. Đây là nghi lễ rất linh thiêng và trang trọng của nhân dân đối với Thủy Thần trấn giữ sông Tranh. Kỳ thứ hai diễn ra từ ngày 20 - 25.8 âm lịch, trong đó 22.8 là ngày trọng hội. Các trò chơi trong lễ hội chủ yếu là pháo đất, kéo co, chọi gà, bắt vịt, cầu kiều, cờ tướng, bóng chuyền hơi, đấu vật…

Ngoài 2 kỳ lễ hội tháng 2 và tháng 8 âm lịch còn có ngày tiệc quan tổ chức vào ngày 25.5 âm lịch là ngày Quan lớn khao tiệc và cũng là ngày Quan lớn bị đi đày ở Kỳ Cùng (Lạng Sơn). Đền Tranh còn lưu giữ và phát triển một loại hình văn hóa phi vật thể đó là hát chầu văn, hát xướng hầu Thánh, một nét độc đáo ở các kỳ lễ hội. 

Năm 2022, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã quyết định công nhận danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia đối với Lễ hội truyền thống đền Tranh. Hằng năm, đền Tranh thu hút hàng vạn du khách trong và ngoài nước đến tham quan, tế lễ.  

NGUYỄN VĂN PHÚC
Trưởng Ban Quản lý đền Tranh